Bijstandsaanvraag

(Het belang van het tijdstip van de bijstandsaanvraag)

Een bijstandsuitkering en de bijbehorende bijstandsaanvraag is er voor iedereen die – tijdelijk – niet genoeg inkomen en/of vermogen hebben om in hun eigen levensonderhoud te voorzien en die niet in aanmerking komt voor andere voorzieningen zoals WW of ZW. Bij een bijstandsaanvraag (een aanvraag om een bijstandsuitkering) gaat het in de regel om financieel kwetsbaar persoon. Soms is een bijstandsuitkering nodig om een korte periode te overbruggen, maar niet zelden ook gedurende een langere tijd. De overheden (de gemeenten) proberen iedere bijstandsaanvraag bij het loket weg te houden omdat ze weten dat veel burgers na, ten onrechte, te zijn weggestuurd of afgewezen niet meer terugkomen terwijl er wel een recht bestaat om de bijstandsaanvraag in te dienen en een bijstandsuitkering te ontvangen. Zo wordt het een burger die een bijstandsaanvraag indient op alle mogelijke manieren moeilijk  gemaakt om zijn bijstandsaanvraag in behandeling te laten nemen en een bijstandsuitkering te ontvangen.

Bijstandsaanvraag

De Jonge Advocaten adviseert om u niet zomaar te laten wegsturen bij het inleveren van uw aanvraag. Wanneer het niet lukt om uw aanvraag in behandeling genomen te krijgen neem dan zo spoedig mogelijk contact met ons op, wij kunnen u helpen bij het in behandeling laten nemen van uw bijstandsaanvraag. Het tijdstip (de dag) waarop de bijstandsaanvraag wordt ingediend is van belang voor de ingangsdatum van de bijstandsuitkering.

.

Het belang van het tijdstip / het moment van de bijstandsaanvraag

Vanaf het formele aanvraagmoment van de bijstandsuitkering gaan er enkele termijnen lopen. Om te beginnen de wettelijke afhandelingstermijn van de aanvraag door de gemeente: die bedraagt in beginsel (maximaal) acht weken. Belangrijk bij het bijstandsaanvraag moment is dat vast komt te staan dat er een aanvraag is ingediend en op welke datum. Gemeenten schorsen deze termijn direct wanneer er gegevens of stukken ontbreken bij de aanvraag. Omdat de gemeente de termijn schorst duurt het ook langer voordat zij verplicht is om de aanvraag formeel af te wikkelen. Lever dus snel de gevraagde gegevens in om zo de termijn weer door te laten lopen.

Daarnaast moet de gemeente uiterlijk binnen vier weken na de datum van de aanvraag een ‘wettelijk’ voorschot verstrekken en daarmee (maandelijks of per periode van 4 weken) doorgaan zolang het recht op bijstand niet is vastgesteld en de aanvraag nog in behandeling is. Dat wettelijk voorschot hoeft alleen niet te worden verstrekt wanneer direct kennelijk duidelijk is dat geen recht op bijstand bestaat of wanneer, kort gezegd, niet alle benodigde informatie door de aanvrager is verstrekt en hem dit te verwijten valt. Het voorschot bedraagt ten minste 90% van de voor de aanvrager geldende bijstandsnorm.

Het aanvraagmoment bepaalt (mede) de ingangsdatum van de bijstandsuitkering, wanneer deze inderdaad wordt toegekend. Het is dus van belang dat er zo snel mogelijk een aanvraag moment wordt gecreëerd bij de gemeente. De Jonge Advocaten Vlaardingen heeft het aanvraagformulier voor de reguliere bijstand (WWB – Participatiewet PW uitkering), dat wil zeggen de bijstand voor levensonderhoud bij Stroomopwaarts (SOW) voor u op onze website geplaatst. Van veel andere gemeente is dit formulier met wat speurwerk middels Google te vinden en te downloaden. Door het invullen en inleveren van een aanvraagformulier (vraag altijd om een ontvangstbevestiging van de bode, de medewerker, bij de balie waar u het formulier inlevert en bewaar dit goed) creëert u een aanvraag moment. Ongeacht de voorwaarden die eventueel later worden gesteld dient de dag dat u het formulier heeft ingeleverd als dag van aanvraag. Om deze reden is het bewijs van het inleveren met datum indicatie (handgeschreven of een stempel o.i.d.) heel belangrijk.  Een eventueel toegekende uitkering gaat, onder normale omstandigheden, vanaf deze dag van aanvraag lopen. Een aanvraag kan slechts onder zeer bijzondere omstandigheden met terugwerkende kracht worden verleend / toegekend. Indien u van mening bent dat uw bijstandsuitkering met terugwerkende kracht dient te worden toegekend en de gemeente wil dit niet honoreren, neem dat contact op met ons kantoor. De Jonge Advocaten kunnen u mogelijkerwijze bijstaan wanneer uw uitkeringten onrechte  niet met terugwerkende kracht wordt toegekend.

.

De bijstandsaanvraag en belemmeringen om te participeren

Volgens de sociale diensten, waar de bijstandsaanvragen worden ingediend, heeft ongeveer 80 procent van de bijstandsgerechtigden één of meer belemmeringen om op de arbeidsmarkt te participeren. Onze overheid heeft dit ondervangen door de regels nog strenger te maken en nog strenger te letten op de uitvoering van deze wet. De hiervoor in het leven geroepen opvolger van de Wet werk en bijstand (en de daarvoor geldende bijstandswet), is de Participatiewet, deze trad op 1 januari 2015 in werking.

Vanaf 2012 geldt voor bijstandsaanvragen van personen jonger dan 27 jaar een wettelijk verplichte zoektermijn van vier weken. Als zij zich melden voor het doen van een aanvraag bijstand moeten zij eerst vier weken actief zoeken naar werk en/of nagaan of ze (weer) een opleiding kunnen gaan volgen. Pas nadat deze zoekperiode is verstreken kunnen jongeren daadwerkelijk een bijstandsaanvraag doen. Voor bijstandsaanvragen van personen ouder dan 27 jaar gelden andere voorwaarden en vereisten.

Het is een vereiste van behoorlijk overheidsoptreden dat de overheid binnen het wettelijk kader eerlijk en oprecht handelt (dit heet magistraal handelen), dat zij doet wat zij zegt en dat zij uit eigen beweging gevolg geeft aan de wet, rechterlijke uitspraken en haar eigen beleid. Dit vereiste wordt ook het betrouwbaarheidsvereiste genoemd.

.

Bijstandsaanvraag 27 jaar en ouder (27+)

Bijstandsaanvragen van iemand van 27 jaar of ouder moeten direct in behandeling worden genomen door de gemeente. De Participatiewet kent op dit punt geen beleidsvrijheid. Met andere woorden, sociale diensten mogen bij deze bijstandsaanvragen geen eisen stellen die afwijken van het wettelijk kader. De bijstandsconsulent dient de aanvrager er op te wijzen dat de aanvraag direct kan worden ingediend en dient een ingevulde aanvraag in te nemen en een ontvangstbewijs te verstrekken. De Nationale ombudsman heeft geconcludeerd dat een gemeente op moet treden als een betrouwbare overheid. De overheid moet in alle gevallen magistraal handelen. De ombudsman heeft ook aangegeven dat wanneer een overheid de burger, doel bewust, niet volledig informeert, zij niet magistraal handelt.

Gemeenten dienen een actief beleid te voeren inzake informatieverstrekking over het aanvragen van bijstand. Actief beleid houdt in dit geval in dat uw gemeente u uit eigen beweging moet informeren over uw rechten en plichten. Daarnaast dient de gemeente actief aan te geven dat de 4 weken zoektermijn voor burgers jonger dan 27 jaar niet van toepassing is op 27-plussers. Iedereen die in de bijstand zit moet actief op zoek naar werk of studie, ongeacht de leeftijd, tenzij er een vrijstelling is gegeven door de gemeente. 27-plussers kunnen hun aanvraag direct inleveren en het aanvraag proces opstarten. Een 27-plusser die van zijn gemeente te horen krijgt dat hij pas een bijstandsaanvraag mag indienen nadat hij heeft gezocht naar werk of opleiding dan wel nadat hij diverse verplichte activiteiten heeft doorlopen wordt onjuist geïnformeerd over wat de Participatiewet op dit punt bepaalt.

.

Wat is niet toegestaan bij een bijstandsaanvraag van een 27-plusser

Voorafgaand aan het indienen van de bijstandsaanvraag zijn er geen verplichtingen. Aanvragen zijn in beginsel vormvrij (artikel 4:1 Awb). Nagenoeg alle gemeenten hebben een bijstandsaanvraagformulier opgesteld. Als dit formulier bij de betreffende gemeente bestaat dient de bijstandsaanvrager deze op grond van artikel 4:4 Awb te gebruiken (de gemeenten Vlaardingen, Schiedam, en Maassluis – Stroomopwaarts – gebruiken een dergelijk formulier). Daarnaast dienen alle voor de aanvraag benodigde bescheiden (papieren / bewijsstukken) te worden ingeleverd (waaronder het betreffende bijstand aanvraagformulier). Wat deze gegevens zijn verschilt per persoon en per gemeente. Meestal staan de verplicht in te leveren stukken beschreven op het aanvraag formulier.

Wat is niet toegestaan voorafgaand aan het indienen van een bijstandsaanvraag:

  • verplicht bijwonen van een voorlichtingsbijeenkomst
  • een verplichte periode (4 weken o.i.d.) voor het zoeken naar werk of scholing.
  • Een telefonische screening
  • Het verplicht vooraf voeren van een meldingsgesprek, intakegesprek, diagnose gesprek of poortgesprek ook niet wanneer dit gesprek wordt gebruikt om informatie in te winnen en/of om informatie te verstrekken door het bestuursorgaan, bijvoorbeeld om de kansen op de arbeidsmarkt in te schatten. Deze bijeenkomsten en gesprekken mogen wel worden ingepland nadat aanvragers zich persoonlijk bij de gemeente hebben gemeld en hun aanvraag in behandeling is genomen.

.

De zoektermijn vóór en nà de bijstandsaanvraag

Vanaf 2012 geldt voor bijstandsaanvragers die jonger zijn dan 27 jaar een wettelijk verplichte zoektermijn van vier weken. Als zij zich melden voor het doen van een aanvraag moeten zij eerst vier weken actief zoeken naar werk en/of nagaan of ze (weer) een opleiding kunnen gaan volgen. Pas nadat deze zoekperiode is verstreken, kunnen zij een bijstandsaanvraag doen. Gemeenten zijn verplicht in hun beleid vast te leggen hoe aan deze zoektermijn precies invulling dient te worden gegeven met betrekking tot bijstandsaanvragen. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om een minimaal aantal sollicitaties dat per week moet worden verricht of het volgen van een cursus of bijeenkomst.

Er is overwogen om deze zoekperiode ook wettelijk verplicht te stellen voor bijstandsaanvragers van 27 jaar of ouder (27-plussers). Uiteindelijk is hiervan afgezien omdat deze groep zich in de regel in een andere situatie bevindt dan jongeren onder de 27 jaar. Het gaat in dat geval om mensen die over het algemeen meer moeite hebben om werk te vinden, in de regel geen opleiding meer volgen en die vaak al allerlei verplichtingen zijn aangegaan en eventueel ook de zorg voor kinderen hebben.

Hoewel de wetgever dus heeft afgezien van een verplichte zoektermijn voor 27-plussers voorafgaand aan de bijstandsaanvraag, zijn er wel gemeenten die een dergelijke termijn hanteren of dit enige tijd hebben gedaan. Dit is niet toegestaan. De redenen die deze gemeenten daarvoor onder andere noemen zijn deels financieel van aard, in die zin dat in minder gevallen een bijstandsuitkering verstrekt hoeft te worden omdat een deel van de aanvragers die een zoektermijn krijgt opgelegd niet meer terugkomt om bijstand aan te vragen. Welke reden de gemeente ook hanteert, het is niet toegestaan om een termijn op te leggen voorafgaand van het indienen/in behandeling nemen van de bijstandsaanvraag (het aanvraagformulier) bij iemand van 27 jaar of ouder. De praktijk, in de grotere gemeenten en centrum (opvang) gemeenten, is dat deze aanvragers veelal in het illegale circuit verdwijnen (drugs, diefstal, prostitutie e.d.). Verder blijkt dat een zoektermijn kan leiden tot financiële problemen die na het alsnog verkrijgen van een uitkering of werk nog enige tijd doorwerken. Mensen hebben een periode geen of weinig inkomen en lopen dan bijvoorbeeld achterstanden op bij het betalen van hun ziektekostenverzekering, huur en andere vaste lasten. Deze achterstanden worden bij een inkomen op bijstandsniveau of minimumbiveau niet of nauwelijks meer weggewerkt. Er zijn gemeenten die, ten onrechte, stellen dat het opleggen van een zoektermijn past binnen de doelstellingen van de Participatiewet: het vergroot in hun ogen de kans dat bijstandsaanvragers alsnog werk vinden of een opleiding gaan volgen. Het volgen van onderwijs is niet gratis, een studiebeurs wordt alleen kwijtgescholden als de studie ook daadwerkelijk succesvol wordt afgerond en lenen bij DUO is eveneens niet gratis en leidt in veel gevallen tot onoverkoombare (studie)schulden.

.

Afhandeling en voorschot na de aanvraag bijstand

Samenhangend met de aanvraag en de daarbij behorende datum is dat op grond van de aanvraag en de daarbij behorende datum ook de termijn voor de gemeente gaat lopen waarbinnen de aanvraag afgehandeld dient te zijn. Daarnaast dient er op grond van het aanvraag moment na 4 weken, eigen handig, dat wil zeggen zonder dat belanghebbende hier om hoeft te vragen, een voorschot te worden verstrekt.

Naast het feit dat het niet meteen kunnen doen van de aanvraag gevolgen heeft voor onder meer de beslistermijn en de voorschotverlening, kan dit leiden tot een verschil in behandeling tussen burgers onderling. Bijstandsaanvragers die goed op de hoogte zijn van hun rechten en plichten en die voldoende mondig zijn, zullen eerder hun recht op een uitkering kunnen doen gelden dan minder zekere burgers die niet goed weten hoe het zit en die vertrouwen op de door de gemeente verstrekte informatie. Dat verschil in behandeling doet zich niet alleen voor binnen de bewuste gemeenten zelf, maar ook op landelijk niveau. Een inwoner van gemeente A kan bij het aanvragen van bijstand met andere regels te maken krijgen dan een inwoner van gemeente B. Daar waar de Participatiewet dat toestaat mogen gemeenten dat ook doen. Over het aanvragen van bijstand – en over de voorschotverlening – is deze wet echter duidelijk: op dit punt hebben gemeenten geen beleidsvrijheid, iets dat de staatssecretaris in 2016 nog heeft benadrukt.

De Participatiewet is een sociale voorziening waarop mensen die tijdelijk of langere tijd niet in hun levensonderhoud kunnen voorzien recht hebben. Zij kunnen dit recht doen gelden door aanspraak te maken op dit recht. Dit doen zij door het indienen van een aanvraag. Als zij uiteindelijk niet blijken te voldoen aan de voorwaarden dan is een afwijzing van de aanvraag terecht. Het is echter niet juist wanneer worden ontmoedigd om bijstand aan te vragen terwijl zij die bijstand nodig hebben. Het is sowieso niet de bedoeling dat de overheid ontmoedigingsbeleid voert op aanspraken waar burgers recht op hebben. Gezien het feit dat de Participatiewet als vangnetregeling bedoeld is om, in laatste instantie (na WW, ZW en overige sociale voorzieningen) burgers een bestaansminimum te garanderen, zou op het gebied van de Participatiewet in het geheel geen ontmoedigingsbeleid mogen worden gevoerd. Een stimuleringsbeleid zou hier meer op zijn plaats zijn. Gemeenten die 27-plussers, eventueel door middel van onvolledige informatieverstrekking dan wel door het opleggen van een zoektermijn of het verplichtstellen van activiteiten, niet in de gelegenheid stellen direct een aanvraag om bijstand in te dienen, stellen zich niet op als een betrouwbare overheid.

.

Conclusie

  • 27 jaar of ouder? Dan moet de gemeente uw aanvraag direct in ontvangst en daarna in behandeling nemen.
  • Na 4 weken dient de gemeente uit eigen beweging een voorschot te verstrekken aan de bijstandsaanvrager. Vraag om dit voorschot als u dit nog niet heeft ontvangen na 4 weken.
  • De dag van indiening van de aanvraag is onder normale omstandighheden de ingangsdatum van de uitkering.